Historia giełd towarowych w Europie sięga średniowiecza, kiedy rozwój handlu międzynarodowego wymusił powstanie miejsc umożliwiających bezpieczne i zorganizowane zawieranie transakcji. W miastach położonych na kluczowych szlakach handlowych zaczęły kształtować się ośrodki, gdzie kupcy mogli spotykać się, wymieniać towary, ustalać ceny i zawierać umowy. Z czasem te miejsca przekształcały się w centra nie tylko handlu towarowego, ale i operacji finansowych, obejmujących wymianę walut, transakcje kredytowe czy obrót papierami wartościowymi. W kolejnych stuleciach rozwijały się one, wyznaczając kierunki rozwoju rynków towarowych w Europie. Giełda w Gdańsku, założona w 1742 roku, była jednym z późniejszych ośrodków tego typu, ale jej powstanie wpisywało się w ogólnoeuropejski trend urbanizacji handlu i instytucjonalizacji rynków. Choć Gdańsk posiadał długą tradycję kupiecką, formalne utworzenie giełdy stanowiło zwieńczenie procesu przekształcania miasta w ważne centrum wymiany towarowej, odpowiadające rosnącym potrzebom gospodarki i handlu międzynarodowego.
Najstarszą giełdą w Europie była prawdopodobnie Brugia, gdzie już w 1409 roku powstał zorganizowany rynek finansowy. Miasto już wcześniej odgrywało kluczową rolę w handlu międzynarodowym, a poprzez kontakty z Wenecją i innymi włoskimi ośrodkami przejęło model tych instytucji finansowych. Giełda w Brugii była miejscem, gdzie kupcy z różnych krajów wymieniali waluty i ustalali ceny towarów, co czyniło z niej pierwszy w Europie organizowany rynek kapitałowy. Jednak stopniowy upadek miasta, spowodowany odcięciem portu dla dużych jednostek z uwagi na wypłacenie toru wodnego, doprowadził do przeniesienia centrum handlowego do Antwerpii, która w XVI wieku stała się najważniejszym ośrodkiem finansowym kontynentu.
Giełda w Antwerpii, założona w 1531 roku, była w pełni funkcjonalnym miejscem transakcji handlowych i finansowych, gdzie prowadzono pierwsze operacje z wykorzystaniem weksli i uważana jest przez wiele źródeł za pierwszą oficjalną międzynarodową giełdę towarową w Europie. Miasto, dzięki swojemu położeniu u ujścia Skaldy, szybko przejęło rolę, jaką wcześniej pełniła Brugia. Kupcy z całej Europy, w tym z Hiszpanii, Włoch i Niemiec, prowadzili tam handel, korzystając z rozwiniętego systemu kredytowego i dokumentów poświadczających wartość transakcji. To właśnie w Antwerpii powstał pierwszy rejestr cen surowców, a rozwój instrumentów finansowych, takich jak weksle dyskontowe, utorował drogę dla nowoczesnych rynków kapitałowych.
W 1540 roku w Lyonie powstała pierwsza francuska giełda regionalna, której istnienie było związane z dynamicznym rozwojem handlu hurtowego oraz centralizacją wymiany papierów handlowych. Lyon, pełniący funkcję głównego organizatora targów od 1463 roku, przyciągał kupców z całej Europy. Miasto stało się także kluczowym centrum bankowym, a włoscy kupcy i bankierzy, którzy się tam osiedlili, przyczynili się do dalszej profesjonalizacji handlu i finansów. Giełda w Lyonie koncentrowała się na operacjach związanych z wekslami i kredytami, co sprawiło, że była istotnym punktem odniesienia dla kolejnych rynków finansowych w Europie.
Hamburg, którego giełda została oficjalnie założona w 1558 roku, wyróżniał się rozwiniętym handlem morskim. Już od XIII wieku kupcy spotykali się na placu w starym porcie Alster, gdzie prowadzili transakcje i wymieniali informacje handlowe. W XVI wieku, wzorując się na Antwerpii, Rada Hamburga zdecydowała o utworzeniu giełdy, która miała stać się miejscem oficjalnych transakcji. Giełda hamburska miała charakter ogólny – oprócz handlu towarami rozwijały się tam także transakcje pieniężne, dewizowe oraz ubezpieczeniowe. W XVII wieku wprowadzono jednolite warunki dla towarów i usług, co zwiększyło wiarygodność rynku i przyciągnęło zagranicznych inwestorów.
Londyn, którego giełda powstała w 1571 roku, był kolejnym kluczowym ośrodkiem finansowym. Jej założenie inspirowane było giełdą w Antwerpii, z którą angielscy kupcy utrzymywali ścisłe kontakty. W początkowej fazie działalności giełda londyńska koncentrowała się na wymianie towarowej, jednak wkrótce stała się miejscem operacji finansowych. W XVIII wieku Londyn przejął rolę światowego centrum finansowego, a giełda stała się kluczową instytucją regulującą rynek akcji i obligacji.
Frankfurt, którego giełda została założona w 1585 roku, początkowo związana była z organizowanymi w mieście jarmarkami. Transakcje finansowe osiągnęły tam taką skalę, że wprowadzono system wymiany weksli, co przyczyniło się do rozwoju rynku kapitałowego. Frankfurt szybko stał się ważnym ośrodkiem obrotu monetami i kredytami, a w XVII wieku, dzięki napływowi kupców holenderskich, jego znaczenie jeszcze wzrosło. Giełda frankfurcka, podobnie jak hamburska, początkowo była giełdą ogólną, jednak z czasem zaczęła specjalizować się w operacjach finansowych.
Amsterdam, gdzie giełda powstała w 1611 roku, stał się światowym centrum finansowym w okresie holenderskiego Złotego Wieku. Giełda ta cechowała się przede wszystkim obrotem papierami wartościowymi. Miasto przyciągało kupców z całej Europy, a dzięki działalności Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej oraz Banku Amsterdamskiego giełda amsterdamska stała się pionierskim ośrodkiem handlu akcjami. Amsterdam był również miejscem, gdzie rozwinięto zaawansowane instrumenty finansowe, takie jak opcje i kontrakty terminowe, co zapoczątkowało nowoczesny rynek kapitałowy.
Giełda w Kopenhadze, znana jako Børsen, została założona w 1620 roku z inicjatywy króla Chrystiana IV, który dostrzegał znaczenie handlu międzynarodowego dla rozwoju gospodarczego Danii. Budynek giełdy został zaprojektowany tak, aby umożliwiać bezpośredni rozładunek towarów ze statków – posiadał 20 magazynów z własnymi bramami, co ułatwiało szybki przepływ towarów. Początkowo handel koncentrował się na surowcach i egzotycznych produktach, takich jak przyprawy, eleganckie tkaniny, książki czy meble. W miarę rozwoju, Børsen stała się również centrum usług finansowych, obejmując bankowość, ubezpieczenia i handel papierami wartościowymi. Znaczenie giełdy rosło wraz z rozwojem Kopenhagi jako ważnego portu handlowego. W 1736 roku w Børsen założono Kurantbanken, pierwszy duński bank kredytowy i denominacyjny, który drukował pierwsze duńskie banknoty. Ułatwiło to duńskim kupcom prowadzenie dużych transakcji, eliminując potrzebę transportu ciężkich srebrnych monet. Giełda w Kopenhadze odegrała zatem kluczową rolę nie tylko w lokalnym, ale i międzynarodowym handlu, stając się ważnym ogniwem w rozwoju gospodarki Danii.
Giełda towarowa w Trieście została założona w 1755 roku przez cesarzową Marię Teresę, w okresie, gdy miasto rozwijało się jako kluczowy port Monarchii Habsburskiej. Powstanie giełdy było częścią szerszej strategii gospodarczej, mającej na celu umocnienie pozycji Triestu jako centrum handlowego i wolnego portu, otwartego na międzynarodową wymianę towarową. Giełda była zarządzana przez Deputację Giełdową, składającą się z sześciu członków wybieranych przez lokalnych kupców. Do jej zadań należało nie tylko organizowanie handlu i czuwanie nad jego przejrzystością, ale także doradzanie władzom w kwestiach celnych, taryfowych i handlowych. Deputacja odpowiadała również za utrzymywanie relacji z innymi portami oraz rozstrzyganie sporów handlowych. Triest, dzięki statusowi wolnego portu i rozwiniętej infrastrukturze, przyciągał kupców z całej Europy, stając się ważnym punktem przeładunkowym i miejscem zawierania międzynarodowych transakcji. Giełda odegrała kluczową rolę w organizacji i regulacji tego handlu, przyczyniając się do dynamicznego rozwoju miasta jako jednego z najważniejszych ośrodków gospodarczych regionu Adriatyku.
Na tle tych giełd Gdańsk rozwijał się stosunkowo późno chociaż, wcześniej niż została otwarta giełda niż w Trieście. Nad Motławą już XIV wieku funkcjonowała tam giełda wekslowa, a od XVI wieku kupcy prowadzili handel zbożem i drewnem na Długim Targu. Plany utworzenia giełdy w zadaszonym budynku pojawiły się w 1596 i 1676 roku, jednak nie zostały zrealizowane. Dopiero w 1742 roku, na wniosek prawie 90 firm kupieckich z miasta, Rada Miejska zdecydowała o utworzeniu giełdy w Dworze Artusa. Przez kolejne lata Gdańsk był ważnym ośrodkiem handlu towarowego, koncentrującym się na zbożu, drewnie i produktach spożywczych.
Choć giełda gdańska nie osiągnęła takiego znaczenia jak Amsterdam czy Londyn, wpisywała się w europejski trend rozwoju instytucji finansowych. Była ona zwieńczeniem długiej historii Gdańska jako centrum handlowego i stanowiła naturalne rozwinięcie jego roli w międzynarodowym obrocie towarami.
