Forteca Zygmuntowska – bastion nowoczesności
W sercu dawnych kresów, na pograniczu cywilizacji i imperiów, wyrastała w XVII wieku twierdza niezwykła – Fortalicja Zygmuntowska, zwana dziś cytadelą smoleńską. Jej pomysłodawcą był królewicz Władysław Waza, który nie tylko nadał jej imię ojca – Zygmunta III, lecz także zadbał o jej nowoczesny, pięciobastionowy układ w stylu staroholenderskim. Budowę rozpoczęto w 1626 roku, wykorzystując cegły i kamienie z uszkodzonych murów miejskich, a ziemię brano z rosyjskich szańców. Zbocza fortecy sięgały aż 18 metrów wysokości i otaczała ją fosa o głębokości 3 metrów i szerokości do 30 metrów. Przez fosę prowadził drewniany most zwodzony, a wewnątrz znajdowały się koszary, magazyny i nawet wieża alarmowa z dzwonem.
Inżynierski kunszt i ciężar pracy
Cytadela powstała dzięki wspólnemu wysiłkowi kilkuset rzemieślników sprowadzonych z Prus Królewskich i Gdańska oraz setek kopaczy – chłopów i żołnierzy. Prace trwały sześć lat, a koszt budowy szacuje się na około 200 tysięcy złotych polskich, czyli dzisiejsze 20 milionów złotych. Fort budowano według planów Johanna Pleitnera i Wilhelma Appelmana. Praca była trudna – ziemię transportowano taczkami i wozami, a nasypy ubijano dębowymi „babami”. Bastiony kontrolowały nie tylko zewnętrzne podejścia do miasta, ale również jego wnętrze – by tłumić ewentualne bunty mieszkańców.
Obrona Smoleńska – cytadela w ogniu walki
Podczas moskiewskiego oblężenia z lat 1632–1634 cytadela odegrała kluczową rolę. Rosjanie nie odważyli się na bezpośredni szturm. Jej działa skutecznie ostrzeliwały nieprzyjaciela, a piechota wspierała szturmujące oddziały króla Władysława IV. Drugi szturm w 1654 roku został również odparty, ale brak prochu, zdrada szlachty i brak litewskiej odsieczy doprowadziły do kapitulacji Smoleńska. Cytadela, już jako rosyjski „Koroliewskij Bastion”, nigdy nie powróciła w granice Rzeczypospolitej.
Od bastionu do ruin i nadziei
Z biegiem lat cytadela przeobrażała się. W XVIII wieku stworzono tu więzienie etapowe, przez które mogło przejść nawet 10 tysięcy Polaków zesłanych na Syberię – konfederatów barskich, powstańców kościuszkowskich i listopadowych. W XIX wieku powstał tu park miejski z restauracją, a car Mikołaj II odwiedzał wały cytadeli. Po rewolucji nadeszła dewastacja – miejsce zamieniło się w wysypisko i garażowisko. Dopiero w 2012 roku, z okazji 1150-lecia Smoleńska, rozpoczęto prace renowacyjne.
Cytadela smoleńska – Inżynier Budownictwa
https://inzynierbudownictwa.pl/cytadela-smolenska/
Cytadela smoleńska (Fortalicja zygmuntowska) – Polonika
https://polonika.pl/polonik-tygodnia/cytadela-smolenska-fortalicja-zygmuntowska
