Pewnego razu na południowym wschodzie...czyli co się działo w Stryju w XVII wieku

Pewnego razu na południowym wschodzie...czyli co się działo w Stryju w XVII wieku

 Miasto Stryj przeżywało zarówno wzloty jak i upadki czego ślady zostały zachowane w licznych źródłach. Stryj położony był w południowej części ziemi przemyskiej (woj. ruskie) i stanowił siedzibę starosty. Miasto lokowane na prawie magdeburskim w 1431 r., położone było na lewym brzegu rzeki Stryj, wpadającej poniżej Żydaczowa do Dniestru.

W 1604 roku odnotowuje się wielki pożar, który strawił połowę miasta, w tym kościół. W tym samym roku król Zygmunt III Waza zwalnia Stryj z podatków na 4 lata celem odbudowy. Od 1607 roku miasto przyjmuje nazwę Stryj w miejsce wcześniej funkcjonujących nazw Stryg, Stry, Stryj, Strigenes, Striy, Strey, Striig, Sthryensis, Sthrya, Sthrya, Stryei.

Pięć lat później mieszkańcy Stryja otrzymali prawo warzenia piwa z taniego na owe czasy słodu z owsa. W 1617 roku komisja rewizyjna zatwierdziła prawo do swobodnego warzenia piwa wyższej jakości, bazując na zbożu z okolicznych gospodarstw. W tym czasie pojawiają się informacje o budowie synagogi.

Rok 1620 przyniósł najazd tatarski, kiedy to czambuł zaatakował miasto podążając tu po bitwie pod Cecorą. W wyniku ataku ucierpiał kościół. W kolejnym roku następny atak Tatarów zaowocował zniszczenie walcowni i młynów miejskich. Po najeździe rajcy miejscy zatwierdzili środki z kasy miasta na odbudowę zniszczeń oraz wzniesienie murów miejskich, a w 1623 roku król Zygmunt III August ustalił, że część podatku ma być przeznaczona także na ten cel. Król w tym samym roku stanął po stronie mieszkańców Stryja, w konflikcie z starostą Adamem Stadnickim, który nakładał na nich zbyt duże podatki na pokrzywdzoną najazdem ludność.

 W 1633 roku Stryj został wydzierżawiony przez szlachcica Kossakowskiego. W dokumentach z tego roku, można dowiedzieć się, że w Stryju znajdował się sklep ze szkłem, zobowiązany do zafundowania oszklenia okien kościoła, które były niszczone przez silne górskie podmuchy wiatru. Ponadto w mieście funkcjonowały cechy: garncarzy, krawców, kuśnierzy, tkaczy, kowali, ślusarzy i indywidualnych rzemieślników: kombajn, kolodion, piekarze i bednarz. 

 W 1638 r. na polecenie burmistrza Krzysztofa Koniecpolskiego na stawie w pobliżu zamku wybudowano młyn dla wzmocnienia jego obrony, w wyniku czego sztuczny staw poszerzył granice fos wokół twierdzy. W 1642 roku dobudowano murowaną wieżę kościoła. Kilka lat później (1646 r.) miasto nawiedziła zaraza, na którą masowo umierali ludzie. Podobne epidemie nawiedzały Stryj jeszcze sześciokrotnie w latach 1646-1846. W wyniku zarazy w mieście 100 domów stało pustych, rzemiosło ustało - od śmierci uchował się 1 szewc, 1 krawiec, 3 kuśnierzy, 1 rzeźnik, 1 kowal  7 piekarzy i handlarzy oraz właściciel łaźni. 

Zamek w Stryju (aut. Oleg Zavozin, mieszkaniec Stryja)

 W 1648 roku miasto zostało zajęte przez oddziały Bohdana Chmielnickiego, w wyniku czego ściągnięto wojska królewskie do miasta. W 1650 r. król Jan II Kazimierz potwierdził prawa pięciu stryjskich kościołów dla ludności prawosławnej oraz w przywileju wziął w ochronę ludność prawosławną chroniąc ją przez haraczami wojskowymi i wymuszeniami:

 – u bram miasta, kościół Narodzenia Najświętszej Marii Panny

 – w mieście pod murami obronnymi, kościół Wniebowzięcia NMP

 – na polu nad rzeką, kościół klasztorny

 – za Bramą Lwowską, tzw. „Kozelińska”

 – kościół Zwiastowania NMP, tzw. „Wygowa”

W 1654 r. sejmik w Wiszni zatwierdził decyzję o uwolnieniu Stryja od stacjonujących w nim wojsk celem zapobiegnięcia dalszemu niszczeniu miasta. Los nie był nadal łaskawy, gdyż dwa lata później pod Stryj przybyła armia kozacka dowodzona przez pułk. Żdanowicza aby tu połączyć się z siłami Chmielnickiego i księciem siedmiogrodzkim Rakoczym. W roku 1659 odnotowuje się, że w mieście przebywał ambasador kozacki niejaki Sulim.

W XVII w. (1662 r.) w Stryj liczył prawie 1500 mieszkańców, z czego 70% stanowili Rusini (Ukraińcy), 22% Polacy i 8% Żydzi. W 1660 roku przeniesiono za pozwoleniem starosty Krzysztofa Koniecpolskiego synagogę w nowe miejsce (zawaliła się w 1686 r.), a w 1661 roku gmina żydowska otrzymała grunty pod cmentarz. Kupcy żydowscy w tym czasie w zasadzie przejęli cały handel w tym bardzo istotny w tamtym czasie obrót alkoholem.

 W 1661 r. mieszkańcy Stryja zostali zwolnieni z podatków celem odbudowy i wzmocnienia fortyfikacji miejskich. Zachowany opis oględzin zamku stryjskiego wykonany w 1664 r. wskazywał, że twierdza otoczona była wypełnioną wodą fosą, posiadała dwie bramy, cztery wieże, sześć dział i osiemnaście hakownic. Załogę zamku stanowiło 70 dragonów. Z danych dla roku 1660 wiemy, że wydatki na utrzymanie wojska i służby zamkowej wynosiły 5 000 złotych, które naczelnik pokrywał w oparciu o opodatkowanie trunków spożywanych w karczmach miejskich.

 Zamek był gospodarzem wizyty króla Jana III Sobieskiego, który w 1674 r. pracował nad planem obrony Rzeczypospolitej przed Turkami i Tatarami. Dwa lata później miasto zostało zwolnione z podatku, gdyż nadal zmagało się atakami wrogów, które w efekcie doprowadziły do zniszczenia wałów i umocnień. W tym samym roku król Jan III Sobieski ustanowił na dzień handlowy także wtorek (oprócz soboty). Cztery lata później decyzja królewska ustanowiła podporządkowanie wszystkich kościołów kościołowi Narodzenia NMP, a racji częstych konfliktów między duchowieństwem parafialnymi a wspólnotami.

W 1692 r. podczas spisu na ziemi przemyskiej dokonano opisu miasta z uwzględnieniem liczby domów z uwzględnieniem ulic przy których stały. W opisach zachowały się informacje o 292 domach, 17 zajazdach i 4 młynach wodnych. W tym samym roku połączono parafię w stryju z klasztorem. Cztery lata później miasto nawiedziła powódź, która zniszczyła klasztor. Wiek XVII dokonał się najazdem Tatarów w 1699 roku i spaleniem miasta.

Opracowanie na podstawie: Галина Верес, 2012, Стрий:дати, події, факти, імена