Warszawa i okolice - od XVI do XXI wieku [MAPY]

Warszawa i okolice - od XVI do XXI wieku [MAPA]

Użyj suwaka i eksploruj mapę

₪ ₪ ₪ 

Aglomeracja miejska Warszawy u schyłku XVI w. nie stanowiła jednego ośrodka. „...Jej ośrodkiem były w tym czasie dwa miasta: Stara Warszawa, założona na przełomie XIII/ /XIV w., oraz o sto lat młodsze Nowe Miasto warszawskie. Jurysdykcji obu miast podlegały intensywnie zagospodarowane przedmieścia, rozwijające się wzdłuż głównych traktów i dróg narolnych. Parcelacji przedmiejskiej uległa przede wszystkim część ról, stanowiących uposażenie gruntowe obu miast, oraz część folwarku starostwa warszawskiego. Przedmieścia północne i południowe, utworzone przy najważniejszym, starym trakcie, ciągnącym się z Czerska do Zakroczymia, osi osadniczej obu miast, już około 1530 r. doszły do granic wsi podmiejskich : Kałęczyna (Folwarki) i Solca od południa, Polkowa od północy. Natomiast od strony zachodniej zasięg przedmieść był znacznie mniejszy. Pozostawała za nimi strefa ról – miejskich i folwarcznych – nie objętych jeszcze procesem urbanizacyjnym. [...] Ciągnęły się one dalej, aż do granic wsi Wielkiej Woli. Od wschodu granicę warszawskiego zespołu miejskiego stanowiła Wisła. Stara Warszawa zyskała w użytkowanie łachy wiślane z największą z nich Kępą Solecką (Kawczą, Holenderską, późniejszą Saską). 

Głównym elementem rzeźby terenu lewobrzeżnej Warszawy jest skarpa, poprzecinana wąwozami dawnych strumieni. Określała ona kierunek rozwoju miasta do schyłku XVIII w. Z elementów hydrograficznych, prócz zasadniczego – Wisły, uwzględniono ważniejsze cieki wodne. Są to rzeczki Bełcząca i Nalewka, spływające ku Wiśle przez północno-zachodnie tereny przedmiejskie. [...] Mniejsze od nich strumienie, o lokalizacji określonej w przybliżeniu wzmiankami źródłowymi, nie oznaczone na planach historycznych, przepływały przez południowe przedmieścia; mianowicie: Kamionka, między jurydyką franciszkanek a zamkiem oraz Jordan w pobliżu ulicy Gnojnej (Bednarskiej). Bieg ich wyznaczono hipotetycznie, nawiązując do istniejących tu później kanałów, zarejestrowanych w delineacjach A. Hiża, i wąwozów widocznych w panoramach miasta. Pominięto natomiast znane w średniowieczu cieki wodne: Dunaj, zasilający fosę staromiejskich murów obronnych, oraz strumień o nieokreślonej nazwie wzmiankowany w dokumencie z 1413 r., płynący „ex opposito” kościoła św. Jana. Przypuszczalnie już u schyłku XV w. ujęto go w kanał. Podmokłości i stawy, występujące pod skarpą, między ulicą Gnojną a wąwozem późniejszej ulicy Oboźnej, oznaczono na podstawie XVIII-wiecznego planu sytuacyjnego pałacu Kazimierzowskiego i wzmiankowanego planu Warszawy Hubnera z 1733 r.

Na intensywnie zagospodarowanym obszarze zespołu miejskiego przetrwały nieduże połacie łąk jako wygony miejskie, usytuowane w pobliżu rzeczki, zwanej Nalewką. Większe zarośla występowały na łachach wiślanych i podmokłych terenach nadbrzeżnych. Zalesione tereny znajdowały się poza obrębem północnych przedmieść. Zróżnicowanie podłoża glebowego znalazło wyraz w nazewnictwie. Na południowym przedmieściu niezagospodarowaną łachę piaskową nazywano Piaski, a zlokalizowane na północy »Glinki« nawiązywały do eksploatowanych przez miejskich garncarzy i strycharzy pokładów gliny, występujących na krawędziach skarpy, szczególnie bogato w okolicach Nowego Miasta i poniżej posesji bernardynów.

Kręgosłupem układu przestrzennego był stary trakt czersko-zakroczymski, równoległy do Wisły, biegnący w pobliżu krawędzi skarpy, oraz prostopadłe do niego dwie drogi. Jedna wiodła przez podmiejskie wsie do Tarczyna i dalej na Wrocław, druga — przez Wielką Wolę, Błonie, Sochaczew do Poznania. Do nich nawiązywał lokalny układ drożny i sieć ulic obu miast oraz przedmieść łącząc je z wiejskim zapleczem, Wisłą i dalekosiężnymi traktami. Odcinki tych dróg występują na najstarszym zachowanym planie z 1621 r. i fragmentarycznie na planie miasteczka Leszna z 1654 r. Później niektóre odcinki zachodnich dróg wlotowych na Krakowskie Przedmieście i fragment gościńca poznańskiego (koniec ulicy Długiej) uległy regulacji i przesunięciu w związku z usypaniem wałów bastionowych (1621-1624), założeniem magnackiego miasteczka Leszna i realizacją założenia saskiego.

W osadę miejską przekształca się również w XVII wieku wieś Praga, gdzie od lat skupiał się handel drewnem i zbożem. Walory gospodarcze Pragi doceniał przybywający często do Warszawy kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski. W 1583 roku odkupuje tę wieś od Jana Praskiego i w tym samym roku sprzedaje Pragę biskupowi kamienieckiemu Marcinowi Białobrzeskiemu, ale za sześć innych wsi. W czasach Białobrzeskiego Praga staje się osadą. Jako „oppidum” wzmiankowana jest w 1620 roku, jakkolwiek lokacja na prawie chełmińskim nastąpi dopiero w 1648 r..." (fragment za Szaniawska W., 1973, Warszawa [w:] Atlas Historyczny Polski. Mazowsze w drugiej połowie XVI wieku).

₪ ₪ ₪  

WARSZAWA | Mapa dekoracyjna | Mapa ozdobna