Województwo ruskie (XVI-XVIII w.) [MAPY]

Spis treści

Ukształtowanie powierzchni terenu >>>

Podział administracyjny >>>

Gęstość sieci osadniczej >>>

Szlaki wołowe >>>

Ziemie składowe województwa ruskiego >>>

Województwo ruskie w XVII-XVIII w. - ukształtowanie powierzchni terenu [MAPA]

Województwo ruskie (bez ziemi chełmskiej) położone było przeciętnie na wysokości ok. 420 m n.p.m.. Powierzchnia terenu w granicach województwa obniżała się z południowego zachodu na północny wschód. Region od południowego zachodu opierał się o Karpaty z kulminacją w paśmie Czarnohory (Howerla 2061 m n.p.m.). Południowa część Karpat w granicach województwa ruskiego wyniesiona była zdecydowanie wyżej niż pasma górskie w części środkowej i północnej. Centralna część regionu, zlokalizowana wzdłuż dolin Dniestru i Sanu położona była niżej od terenów wyżynnych położonych w północnej części ziemi lwowskiej i halickiej. Najniżej położone obszary całego województwa ruskiego to przede wszystkim doliny rzek San i Dniestr, odpowiednio na północno-zachodnim i południowo-wschodnim krańcu tego regionu, gdzie dno dolin na granicy województwa znajdowały się na podobnej wysokości ok. 150-155 m n.p.m.  

Województwo ruskie w XVII-XVIII w. - podział administracyjny [MAPA]

Województwo ruskie rozciągało się na obszarze o powierzchni 47 579 km kw. Pod względem administracyjnym podzielone było na 10 powiatów, tworzących historyczne ziemie – halicką, lwowską, przemyską i sanocką. Największa pod względem powierzchni była ziemia halicka (16 269 km kw., tj. 34,3%) podzielona na powiaty halicki, trembowelski i kołomyjski. Ziemia przemyska składała się z powiatów przemyskiego, samborskiego, stryjskiego i drohobyckiego i zajmowała powierzchnię 13 446 km kw., co stanowiło 28,2% powierzchni całego województwa. Nieco mniejsza pod względem rozmiarów była ziemia lwowska (12 237 km kw.) składająca się z powiatów lwowskiego i żydaczowskiego, obejmujących 27,8% powierzchni województwa. Najmniejszym regionem historycznym była ziemia sanocka, tworząca samodzielne starostwo o powierzchni 4 625 km kw (9,7%).

Województwo ruskie w XVII-XVIII w. - gęstość sieci osadniczej [MAPA]

Województwo ruskie stanowiło obszar o znacznym zagęszczeniu sieci osadniczej. W granicach czterech historycznych ziem tworzących województwo ruskie, znajdowało się ponad 3 400 różnej wielkości miast, wsi i osad. Największym pod względem liczby mieszkańców miastem był Lwów. Ponadto w granicach województwa położonych było 15 dużych miast (m.in. Brody, Tarnopol, Przemyśl), 169 mniejszych miast i wsi na prawach miast oraz ponad 3 000 innych wsi i osad. 

Największe zagęszczenie sieci osadniczej występowało w zachodniej i centralnej części województwa, gdzie wskaźnik zagęszczenia sieci osadniczej wskazywał powyżej 15 osad na każde 100 km kw. powierzchni. Jako obszary o dużym zagęszczeniu osadnictwa zaznaczają się okolice Sanoka, Przemyśla, Pruchnika, Lwowa, Komarna, Krukienic i Leska. Znaczne nagromadzenie osad występuje ponadto w rejonie większych miast regionu, m.in. Stryja, Drohobycza, Halicza, Stanisławowa, Trembowli i Śniatynia. Najsłabiej sieć osadnicza rozwinęła się wzdłuż południowo-zachodnich granic województwa co pokrywa się z najwyższymi partiami Karpat w tym regionie.

Województwo ruskie w XVII-XVIII w. - szlaki wołowe [MAPA]

Województwo ruskie stanowiło region przez który przebiegała gęsta sieć szlaków wołowych, głównie o charakterze tranzytowym. Trasami biegnącymi z stepów wschodniej Rzeczypospolitej oraz Mołdawii i Wołoszczyzny przepędzano wielotysięczne stada bydła, kierując się ku głównym rynkom zbytu położonym na Śląsku, Pomorzu, Prusach Książęcych oraz licznych księstwach niemieckich (Brandenburgii, Turyngii, Bawarii, Hesji, Palatynacie, Wirtembergii i Saksonii).

Baszanowski wyróżnił kilka kategorii szlaków, gdzie kryterium podziału stanowiła wielkość pędzonego bydła. Dwa główne szlaki skupiające ruch z Mołdawii i Wołoszczyzny oraz Ukrainy od południowego wschodu wchodziły w granice województwa i kierowały się na północny zachód, zbliżając się do siebie i łącząc w rejonie Lwowa, Glinian i Gołogór. 

Pierwszy biegnący od Suczawy kierował się przez Śniatyn ku Kołomyi i dalej poprzez Stanisławów, Jalicz, Rohatyn, Strzeliska i Bóbrkę docierał do stołecznego Lwowa. Od tego miejsca skręcał równoleżnikowo na zachód, gdzie stada pędzono przez Stawczany, Zimną Wodę, Grudek, Radatycze, Wisznię, Mościska i Medykę do Przemyśla, skąd kierowano zwierzęta ku północnemu zachodowi przez Radymno, Tuczempy, Jarosław, Przeworsk i Leżajsk ku brodom na Wiśle pod Sandomierzem. W Przeworsku cześć zwierząt kierowano na zachód w kierunku Rzeszowa. 

Drugi strategiczny szlak wołowy biegł także z terenów mołdawsko-wołoskich i w granice Rzeczypospolitej wkraczał w rejonie Chocimia i Kamieńca Podolskiego (woj. podolskie). Biegnąc dalej przez Skałę docierał do granicy woj. ruskiego i przez Trembowlę i Pomorzany docierał do rejony lwowskiego w Gołogórach. Dalej stada pędzono na północny zachód przez Busk i Kamionkę Strumiłową w kierunku Sokala, Telatyna. Zamościa i Lublina. 

Równolegle do głównych szlaków pędzenia stad funkcjonowały trasy o mniejszym znaczeniu ale istotne w tranzycie zwierząt. Pod tym względem na uwagę zasługuje trasa ze Stanisławowa, przez Wojniłów, Żurawno, Stryj Drohobycz, Sambor, Nowe Miast, Dubiecko do Rzeszowa i dalej na zachód w kierunku Krakowa. 

Zobacz więcej...

Ziemie składowe województwa ruskiego

Ziemia halicka (woj. ruskie) (XVI-XVIII w.)   ▼

Ziemia lwowska (woj. ruskie) (XVI-XVIII w.)   ▼

Ziemia przemyska (woj. ruskie) (XVI-XVIII w.)   ▼ 

Ziemia sanocka (woj. ruskie) (XVI-XVIII w.)   ▼  

Ziemia chełmska (woj. ruskie) (XVI-XVIII w.)   ▼  

MAPY POWSTAŁY NA PODSTAWIE:

Mappa Szczegulna Woiewodztwa Sandomierskiego Zrządzona Z Innych Wielu Mapp Mieyscowych Tak Dawniey Jak I Swiezo Odrysowanych Tudziesz Goscincowych I Niewątpliwych Wiadomosci, Wszystko Według Reguł Geograficznych i Obserwacyi Astronomicznych, 1:225 000, 1791

Karta Dawnej Polski, Charzanowski W., 1:300 000

Europa w XVIII w. - www.mapire.eu

Arłamowscy E.K., 1974, Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, część II, ziemia lwowska, IH PAN, Wrocław, Warszawa

Arłamowscy E.K., Kaput W., 1970, Lustracja województwa ruskiego 1661-1665, część II, ziemia halicka i chełmska, Zakład Narodowy im. Ossolińskich

Baszanowski J., 1977, Handel wołami w Polsce w XVI-XVII wieku

Budzyński Z., 2006, Kresy południowo-wschodnie w drugiej połowie XVIII wieku, tom 2, Atlas geograficzno-historyczny, Przemyśl-Rzeszów

Fastnacht A., 1962, Osadnictwo ziemi sanockiej w latach 1340-1650, Prace Wrocł. Tow. Nauk. Seria A, nr 84, Wrocław

Gliwa A., 2013, Kraina upartych niepogód. Zniszczenia wojenne na obszarze ziemi przemyskiej w XVII wieku, TPN, Przemyśl

Hrabyk P., 1921, Ziemia przemyska i lwowska. Szkic historyczno-geograficzny z mapą, TPN, Przemyśl

Jabłonowski A., 1899, Atlas historyczny Rzeczypospolitej Polskiej. Ziemie ruskie Rzeczypospolitej, Akademia Umiejętności, Kraków

Makarski W., 1999, Nazwy miejscowości dawnej ziemi przemyskiej, TN KUL, Lublin 

Atlas Źródeł i Materiałów do Dziejów Dawnej Polski: www.atlasfontium.pl

Topograficzna Karta Królestwa Polskiego: www.bg.uwb.edu.pl

Mapa Topograficzna Polski 1:100 000, WIG

Geoportal: www.mapy.geoportal.gov.pl