Ziemia przemyska – najazd Tatarów budżackich w 1699 r. [MAPY]

„...Na przełomie 1698 i 1699 roku, gdy na kongresie pokojowym w Karłowicach (obecnie Sremski Karlovci w Republice Serbii) finalizowano układy pokojowe państw Ligi Świętej z Imperium Osmańskim, sytuacja na pograniczu polsko-osmańskim wyglądała na ustabilizowaną. W styczniu i pierwszej połowie lutego 1699 roku najwyżsi dygnitarze Rzeczypospolitej z optymizmem i wielkimi nadziejami spoglądali na zmieniające sie szybko i wychodzące z impasu relacje polsko-osmańskie. Już jednak zaledwie kilka tygodni po ostatecznym parafowaniu traktatu pokojowego miedzy państwem polsko-litewskim a Imperium Osmańskim przez wojewodę poznańskiego Stanisława Małachowskiego, co miało miejsce 26 stycznia 1699 roku, doszło do wydarzenia, które w istotny sposób skomplikowało dwustronne stosunki. Wydarzeniem tym był najazd ordy budżackiej dowodzonej przez nureddina Gazi Gereja sołtana na południowo-wschodnie ziemie koronne. Elity polityczne Rzeczypospolitej odebrały bowiem niespodziewaną inkursję tatarską jako pogwałcenie zawartego świeżo układu pokojowego. Niezależnie od swych konsekwencji w wymiarze społeczno-gospodarczym i demograficznym, zimowa wyprawa Tatarów z Budżaku miała istotne znaczenie dla kształtujących się na nowo bilateralnych relacji miedzy Wysoką Portą a państwem polsko-litewskim...".

„...Ostatnia tatarska misja zbrojna na tereny Rzeczypospolitej spowodowała widoczny kryzys zaufania między stroną polską i osmańską, a co ważniejsze, w pierwszych miesiącach 1699 roku miała istotny wpływ na zakłócenia toczącego się wówczas procesu pokojowego. Dopiero około 15 lutego 1699 roku zgrupowanie kawalerii tatarskiej wkroczyło pod Śniatyniem na terytorium Rzeczypospolitej. W następnych dniach koczownicy parli na północny-zachód, forsując kolejno Bystrzyce Nadwórnianska, Bystrzyce Sołotwinska, Łomnice, Swice, a na terenie ziemi przemyskiej Stryj, Kłodnicę, Tyśmienicę oraz Bystrzycę. W trakcie tego marszu Tatarzy niezajmowani się wyłapywaniem ludzi i nie obciążali sie zbytnio łupami, choć wiadomo, że spustoszyli powiat kołomyjski ziemi lwowskiej. W tej fazie napadu głównym taktycznym celem oddziałów Gazi Gereja było dotarcie do terenów bardziej zaludnionych i mniej zniszczonych. W osiągnięciu tego zadania Tatarzy wspomagani byli przez „dobrego i wiadomego krajów naszych Katauza (informatora). W czasie, gdy jazda tatarska przemieszczała sie w kierunku centralnej części województwa ruskiego, 16 lutego 1699 roku król August II wydał specjalny uniwersał ogłaszający w podniosłych słowach zawarcie pokoju z Turkami. Monarcha, powiadamiając o układach z Wysoką Portą, zwracał się do ludności południowo-wschodnich ziem koronnych, aby poprzez swoje nierozważne działania nie ważyli sie naruszać świeżo podpisanego porozumienia. Paradoksalnie, niemal równocześnie z wydaniem wspomnianego uniwersału królewskiego rozpoczynała sie zakrojona na duża skalę tatarska operacja rabunkowa, która miała objąć znaczną cześć ziem czerwonoruskich...”.

„...Działania sił tatarskich podczas zimowego najazdu na województwo ruskie pod względem taktycznym należy ocenić bardzo wysoko. Po raz kolejny ordyńcy zaprezentowali oddziałom koronnym wszystkie walory specyficznej tatarskiej sztuki wojennej. Na podkreślenie zasługuje z pewnością fakt, że ostatnia zakrojona na tak dużą skalę operacja militarna koczowników, mimo olbrzymich problemów logistycznych, z jakimi przyszło się zmierzyć dowódcom tatarskim, oraz słabej jakości i ilości uzbrojenia, została zakończona powodzeniem. Tragiczne wydarzenia z lutego 1699 roku dowiodły raz jeszcze jak groźnym przeciwnikiem byli Tatarzy. W grudniu 1699 roku Tatarzy z Budżaku potwierdzili raz jeszcze doskonałe zorganizowanie swoich sił zbrojnych. W wyniku dwóch bitew stoczonych wówczas z oddziałami ordy krymskiej Tatarzy z Budżaku zmusili chana do podpisania kapitulacji. Selim I Gerej musiał się zobowiązać, że nie będzie więcej atakować siedzib koczowników...”.

„...Zimowy napad ordy budżackiej z 1699 roku był ostatnią w dziejach wielką inkursją tatarską na Rzeczpospolitą. Działania zbrojne, do których doszło w trakcie tej napaści, były również ostatnimi prowadzonymi na dużą skalę przeciw Tatarom w wielowiekowej historii zmagań polsko-tatarskich. Obrazują one również w jak głębokim kryzysie znajdowała sie u schyłku XVII stulecia jazda i cały system wojskowości polskiej. Przeprowadzona analiza wszystkich dostępnych i znanych źródeł dowodzi, ze zimowy atak Tatarów budżackich skierowany był zasadniczo przeciw południowo-wschodnim połaciom ziemi przemyskiej. To tutaj bowiem zlokalizowana była główna baza ordyńców w postaci kosza, skąd nureddin Gazi Gerej sołtan wysyłał swoje czambuły w celu poszukiwaniu żywego towaru i dokonywania grabieży dóbr materialnych. Po zawarciu traktatu pokojowego w Karłowicach w 1699 roku Ruś Czerwona definitywnie przestała być dla Tatarów polem działalności i aktywności militarno-ekonomicznej. Było to możliwe dzięki zasadniczym przeobrażeniom w środowisku międzynarodowym w Europie Wschodniej i istotnym zmianom w relacjach siły tej części Starego Kontynentu. Choć zmiany te nie były korzystne dla Rzeczypospolitej jako państwa, to jednak w kontekście bezpieczeństwa ziem pogranicza polsko-osmańskiego odegrały bez wątpienia pozytywną rolę. W efekcie terytoria tworzące Ruś Czerwoną, podobnie jak pozostałe ziemie południowo-wschodnie Rzeczypospolitej, przestały być nękane przez powtarzające się najazdy tatarskie, które przez stulecia ciążyły fatalnie na rozwoju tych ziem. Rok 1699 jest zatem bez wątpienia przełomową cezurą w dziejach południowo-wschodnich ziem Rzeczypospolitej...”.